Genç Bir Erkeğin Meyli “Aşk”a mı Dönüşüyor? Seyyahın Gözü ve Osmanlı Mekanlarında Kadınların Anlatılışı (ya da Avrupalı Erkek Osmanlı Kadınıyla “Tanışıyor,” 16-18. Yüzyıllar)

Öz

Bu makale erken modern dönemde Osmanlı İmparatorluğu’na seyahat etmiş erkekler ve onların o mekanda rastladıkları kadınları anlatışları hakkındadır. Böylesi anlatıcılar, Osmanlı memleketinin “haritasını çizme” mesailerinin bir parçası olarak değişik kadın- erkek karşılaşmaları sunarlar. Anlatı imkanlarının bazılarını örneklendirmek için, bu makale, hepsi de seyahatlerine otuz yaşından önce çıkmış üç seyyahın yazdıklarını inceler: ergenlik çağında bir Bohemya beyi olan Wenceslas Wratislaw (d. 1576), bir İngiliz taciri ve Levant Şirketi’nin bir temsilcisi olan John Sanderson (d. 1560) ve çiçeği burnunda bir Cambridge mezunu ve İngiliz arazi sahipleri sınıfından olan John B. S. Morritt (d. 1771). Makale, bu yazarların, kadınların yerlerini, kimliklerini, seslerini, davranışlarını ve ilişkilerini nasıl kurguladıklarının bir tipolojisini sunar. Ve cinsellik ve romantik macera sıklıkla Osmanlı mekanlarının Avrupalılarca temsiliyle ilişkilendirildiği için, bu makale “aşk”ın bu kurgulamalarda bir rol oynayıp oynamadığını ve –eğer oynuyorsa– nasıl oynadığını tayin etmeyi hedefliyor. Deneyimler, beklentiler, kişilik, hedef kitle ve sırdaşların var olup ol- maması türünden değişkenler, bu yazarların Osmanlı kadınlarını niteleme şekillerinde rol oynar. Wratislaw onları normalleştirmeye en çok eğilimli olandır; Sanderson onları şiddet bağlamında sunmaya yatkındır; Morritt ise mektuplarının alıcısı olan kadın akrabalarını eğlendirmek için kıyafet ve kültürel âdetler üzerinde durur. Diğer seyyahlar için olduğu gibi, bu üç anlatıcının her biri için de kadın toplumsal tahlilin ayrı bir kategorisidir.