Yüzyıl Sonunda Taşra Masraflarının Kontrolünde Görevlendirilen Mali Aktörler

Öz

III .Selim yönetimi 18. yüzyıl sonlarında askeri ve mali alanlardaki dönüşümler kapsamında, taşradaki kazaların masraflarını ve bunlarla ilgili suistimalleri hedefleyen bazı düzenlemeler yaptı. Bu çerçevede taşra ahalisinin mali yükünü azaltmak ve taşradaki yerel güçleri kontrol altına almak için nâzır olarak tabir edilen görevliler tayin edildi. Mali alanın nâzırları olarak, defâtir nâzırları merkezde, defter nâzırları ise gerektiğinde bizzat kazalara giderek, sözkonusu masraflarla ilgili tutulan tevzî‘ defterlerinin hazırlan- ması ve masrafların ahaliden toplanması süreçlerine nezaret etmekle görevlendirildiler. Tevzî‘ defterlerindeki masraf kayıtları kazalara tayin edilen devlet görevlilerinin ve ayanların yönetim alanlarını nasıl kurguladıklarına, ne tür ittifaklar kurduklarına, yahut hangi yerel güçlerle mücadele ettiklerine ve en nihayetinde taşranın merkezle olan güç çatışmalarına dair önemli ipuçları vermektedir. Bu çalışma, tevzi defterleri ile ilgili arşiv kayıtlarına dayanarak, merkezden görevlendirilen mali nâzırların 1790’lar taşrasındaki sosyo-ekonomik rolü ve etkisini anlamaya çalışmakta, buradan hareketle bu görevlilerin Osmanlı Devleti’nin merkezileşme çabalarındaki yerini incelemektedir. Çalışma neticesinde taşraya gönderilen defter nâzırlarının sadece ayanların değil aynı zamanda taşrada olan diğer devlet görevlilerinin de güçlerini sınırlandırmak, merkez için tehlikeli olabilecek taşra aktörleri üzerine bilgi toplamak açısından önemli oldukları görülmüştür. Bu anlamda merkeziyetçi politikalara ve merkezin otoritesinin ahali nezdinde sağlamlaştırılmasına katkıda bulunmuşlardır.