Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme

Öz

Bu makale, temelde Türk eğitim düşüncesi ve deneyiminin dönüm noktalarından  hareketle  dönemlendirme konusunda  bir  çözümleme  yapmayı amaçla- maktadır.   Karahanlılar’ın 10.yüzyıldaki girişimlerinden Osmanlılar’ın 18. yüzyıl sonuna kadar devam eden süreci, özellikle Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun’un kurulduğu  1795’e  kadar  geçen  uzun  dönemi,  ana  metinde  verilen  gerekçelerle eğitimde  klasik  dönem olarak  adlandırmaktadır.  Modern  dönem  ise, Türk  eği- tim tarihinde modern eğitimin başarılı şekilde ilk kurumsallaşma örneğini veren bu Mühendishâne’nin kurulması ile birlikte, bozulan medrese eğitiminin bazan yanında,  bazan  ötesinde  yer  bulan  yeni  eğitim  tasavvuru  ve  deneyimiyle  şekillenmiştir.   Bu deneyim, çeşitli anlayış, kurumsallaşma örnekleri ve sorunlarıyla Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar devam etmiştir.   Üçüncü aşama ise, 19. yüzyı- lın özellikle ikinci yarısından itibaren oluşan mektep-medrese ve yabancı okullar ayrışması deneyiminden önemli dersler çıkartarak 20.yüzyılın başında bir bütün olarak  modern  Türk  eğitim anlayışını,  müfredatını  ve  kurumlarını  birbiriyle uyumlu bir bütün haline getirerek genel eğitimi yaygınlaştırmaya ve işlevsel hale getirmeye çalışan  Cumhuriyet dönemidir.  Bu arada eğitimdeki klasik deneyim- den modern döneme geçişi genel hatlarıyla Osmanlılar ve Türkiye Cumhuriyeti şeklinde iki başlık altında ele alan bu çalışma, Türkler’in klasik dönemdeki uzun medrese deneyimini bozulduğu aşamadan değerlendirmemeye; bir başka ifadeyle hem Selçuklu hem Osmanlı kültür ve düşünce dünyasını modern dönemlere ge- linceye kadar besleyen ve taşıyan bu eğitim kurumlarının geçmişini son yozlaşmış hâlinden çözümlememeye çalışacaktır.