On Beşinci Yüzyıl Sonu Osmanlı İmparatorluğunda İhtida ve Polemik: Yahudilik Aleyhinde İki Reddiye

Öz

II. Bayezid’in hizmetindeki iki Yahudi mühtedi Osmanlı İmparatorluğunda Yahudi inancını hedef alan bilinen en erken tarihli reddiyeleri yazmışlardır. Bu makale, söz konusu iki reddiyenin tarihsel bağlamına ve Müslüman reddiye yazım geleneği ile irtibatına ışık tutmayı amaçlamaktadır. Abdüsselam el-Mühtedi ve Abdülallam isimli yazarlar tarafından kaleme alınan Risâletü’l-hâdiye ve Risâletü’l-ilzâm’il-Yahûd’ın eşzamanlı olarak ortaya çıkışı bu dönemde başlayan Sefarad göçü bağlamında tartışılacaktır. İlk bakışta iki metin de Yahudi bir okuyucu kitlesini hedef alarak onlara İslamiyet’i kabul ettirmek amacıyla yazıldığı izlenimini vermektedir. Bununla beraber, risalelerin dili olarak İbranice yerine Arapçanın seçilmiş olması ve metinlerin Müslüman okuyucular arasında ilgi görmesi Yahudileri muhatap almanın retorik bir yöntem olduğunu göstermektedir. Dönemin Osmanlı elit çevrelerinde mühtedilerin zaman zaman maruz kaldığı olumsuz imalar düşünüldüğünde iki mühtedinin eski dinlerini çürüten reddiyeler yazmaları kendileri ile Yahudi geçmişleri arasına mesafe koyma çabası olarak anlaşılabilir.