Hem Evrensel Hem Mahalli: 18. yüzyıl Osmanlı Humus’undan Muhammed el-Mekkî’nin İzlenimleri

Öz

Suriye taşrasında bulunan Humus kasabası sakinlerinden biri, 1688 ve 1722 yılları

arasında yaşadığı kente ve kentin çevresindeki hayata dair izlenimlerini kayda geçir- di. Muhammed el-Mekkî’nin anlatısı, imparatorluğun siyaseten baskın olan dinine (İslam’a) mensup olmakla birlikte kendi mahalli çevresine de sıkı sıkıya bağlı olan, Osmanlı tebaasından birinin dünya görüşüne dair kesitler sunmaktadır. Suriye’nin küçük kasabalarından birinde kaleme alınmış olan bu nadir belge, modern dönem öncesi Osmanlı iktidarının ikonografisinde köklü bir yer tutan cihanşümul İslam telakkisi ile sınırlı ve son derece hususiyetçi olan mahalli mensubiyetler arasındaki gerlimi gözler önüne serer. Bu makale, el-Mekkî’nin kendisini ve içinde yaşadığı dünyayı nasıl kavradığını, mahalli seçkinlerle olan ilişkisini, söz konusu seçkinlerin Osmanlı İmparatorluğu’nda mevcut olan daha geniş ilişkiler ağıyla olan bağlantılarını, el-Mekkî’nin kimlik algısını, adalet ve zulüm kavramlarını anlayış biçimini tartışmaya açmaktadır. El-Mekkî’nin anlatısını okuyanlar bu anlatıda yerel başıbozuk askerlerle, şehirli seçkinlerle, kabile topluluklarıyla, Hristiyanlarla ve Osmanlı’nın taşradaki idarecileriyle  karşılaşırlar.  El-Mekkî’nin  tarihçesi,  acımasız  çevre  ve  doğa  şartları karşısında modern öncesi insanın yaşadığı tehlikeli hayatı da resmetmektedir.