Bir Osmanlı Başıbozuğunun İtirafları: 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Kişinin Kendini Temsili ve Yorumlayıcı Çevreleri

Öz

Bu makale pek alışılmadık bir Osmanlı tarafından yazılan otobiyografik bir eseri incelemektedir: Çok az tanınan Anadolulu bir başıbozuk, Deli Mustafa (d. 1791/2), ya da kendisini el yazması metninde tanıttığı isimle Kabudlı el-Haccî Mustafa Vasfî Efendi. Eser paramiliter birliklere katılan sayısız Müslüman köylünün karşı karşıya kaldığı çalkantılı günlük hayat ve manevi ikilemlere dair nadir bir bakış sunmaktadır. Deli Mustafa’nın anlatısı ve öz-biçim verme stratejileri paramiliter gruplara hizmet eden sıradan Müslümanların Osmanlı tarihinin bu fırtınalı dönemi boyunca geçim- lerini sağlamak için ne yapmak zorunda kaldıklarını, ve daha da önemlisi şaibeli ve çekişmeli hayat biçimlerini nasıl açıkladıkları ve meşrulaştırdıklarını anlamamıza yardımcı olmaktadır. Mustafa’nın anlatısının doğruluğunu tartışmaktan daha önemli olan onun – veya metni derleyenin – yazınsal seçimleri, hedeflediği okuyucu kitlesi, ve imparatorluğun doğu sınırlarından batı sınırlarına doğru hareket ettikçe şiddeti betimleme tonunun zaman ve mekanda nasıl değiştiğidir.