Islahatçı bir Tarih Felsefesi: Ahmed Vâsıf Efendi Örneği

Öz

Bu makalede, vakanüvis ve devlet adamı Ahmed Vâsıf Efendi’nin (ö. 1806) 18. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda tanık olduğu değişime dair bazı eserlerinde ileri sürdüğü görüşleri, yazarın tarih anlayışı ve felsefi fikirleri ışığında incelenmektedir. Vâsıf’ın argümanlarının gayet akli ve de basit kadercilikten uzak olmasının yanında, imparatorluğun bu fırtınalı döneminde ortaya çıkan tarihî ve ahlakî  meselelere  de  matuf  olduğu  ileri  sürülmektedir.  Ahmed Vâsıf  Efendi  salt Osmanlı’nın askerî başarısızlıklarını ve ıslahat ihtiyacını ön plana çıkarmamış, aynı zamanda yaşadığı evreni, vak’alar arasındaki nedenselliği ve tarihsel değişimi, yine kendisinin geliştirdiği kuramlarla geniş bir çerçevede açıklamaya çalışmıştır. Aynı zamanda bir saray görevlisi olan Ahmed Vâsıf Efendi, kendi hamisi olan sultanların ve Osmanlı devlet adamlarının söz konusu dönemde oluşan şartları nasıl algıladıklarına dair bize önemli bilgiler vermektedir.