Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Süryani Kilisesi ve Süryanilerin İdaresi

Öz

Osmanlı Devleti’nde Süryaniler idarî olarak Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı bulunmaktaydılar. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethi sonrası teşkilatlandırılan “Millet Sistemi”nde gayrimüslim milletler olarak sadece Rumlar, Ermeniler ve Yahu-diler kabul edilmekteydiler. Rumlar ve Ermeniler dışındaki diğer Hristiyan gruplar, idarî olarak Rum veya Ermeni Patrikhanesi’ne bağlanmışlardı. Süryaniler, Ermeni Patrikhanesi’nin sorumluluğunda olan gruplardandılar. Bu idarî yapı 19. yüzyıla kadar devam edecek, bu yüzyıldan itibaren klasik millet sistemi değişime uğramaya başlayacaktı. Devlet, Rum – Ermeni ve Yahudiler dışındaki bazı Hristiyan toplulukları da ayrı birer millet olarak tanımaya ve mevcut “milletler”e önceki dönemlerden farklı olarak anayasal bazı haklar vermeye başlayacaktı. Süryaniler bu dönemde böyle bir hak elde etmeyi başaramamışlar ancak 19. yüzyıl ortalarında İstanbul’da kendilerine ait bir temsilcilik açmışlardı. Fakat bu durum, Süryanilerin devletle olan ilişkilerini doğrudan kendilerinin sürdürecekleri anlamına gelmemekteydi. Ermeni Patrikhanesi hâlâ Süryanilerle devlet arasında aracılık konumuna devam etmekteydi. Bu durum sonraki yıllarda Ermeni – Süryani çekişmelerini daha da artıracaktı. Süryaniler Osmanlı Devleti içinde yaşayan diğer gayrimüslim milletler gibi resmî statüde kendi adlarıyla ayrı bir millet olarak tanınma sürecine ancak 1914 yılında girebilmişlerdi. Bu tarihte hükümete sunulan “Süryani Kadîm Milleti Nizamnamesi” ile Süryani Milleti, Rum, Ermeni ve Yahudi milletlerinin 19. yüzyıl sonlarında yürürlüğe girmiş olan nizamnameler ile kazandıkları anayasal hakları, onlardan yaklaşık 50 yıl sonra elde etmek için resmen müracaatta bulunmuş oluyordu. Bu makalede Süryani milletinin Osmanlı idaresinde yaşadığı idarî süreç, Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı olmalarının Süryaniler açısından olumsuz etkileri, Ermeni Patrikhanesi’nden ayrılma çabaları, bu çabalar sırasında yaşanan Ermeni – Süryani çekişmeleri ve 1914 yılında hükümete sunulan nizamname ile talep ettikleri statü incelenecektir. Nizamnamenin içeriği ve maddeleri hakkında ayrıntılı açıklamalar yapılarak, diğer gayrimüslim milletlerin nizamnameleri ile arasındaki benzerlik ve farklılıklar vurgulanacaktır.