VIII. Taşnak Kongresinin Perde Arkası ya da Taşnakların I. Dünya Savaşı Öncesi Müttefik Arayışı

Öz

Osmanlı Ermenileri içinde ciddi bir grup isyancıları desteklemiş, I. Dünya Savaşı’nda ülkelerine ihanet etmiş ve Rusya saflarında savaşmışlardır. Ermeni tarih yazıcılığı ise Osmanlı Ermenilerinin devletlerine sadık kaldıklarını ve bu kararın 1914 yılı Ağustos ayında Erzurum’da toplanan VIII. Taşnak Kongresi’nde karara bağlandığını ileri sürmektedir. Ermeni soykırım tezini savunan tarihçiler, Taşnak kongresine Osmanlı hükümetini temsilen bir heyet gönderildiğini ve bu heyetle yapılan görüşmelerde Ermenilere Osmanlı Devleti’nin stratejik hedefleri doğrultusunda savaşa katıldıkları takdirde özerklik vaat edildiğini ileri sürmektedir. Tarihçi Esat Uras’ın önderlik ettiği ve soykırım tezlerini reddeden bir grup tarihçi ise Osmanlı hükümetini veya İttihat ve Terakki Partisini temsilen Erzurum’a bir heyet gittiğini kesinlikle kabul etmemekte ve bu iddianın Ermeniler tarafından savaş sonrasında özerklik taleplerini güçlendirmek amacıyla ortaya atıldığını ileri sürmektedir. Bu makalede yeni ortaya çıkan hatırat, arşiv belgeleri ve araştırmalar ışığında üç soruya yanıt aranmaktadır. 1) VIII. Taşnak Kongresi’ne Osmanlı hükümetini temsilen bir katılım olmuş mudur? 2) Kongrede özerklik veya Osmanlı ordusuyla işbirliği yapma karşılığında Ermenilere herhangi bir vaatte bulunulmuş mudur? 3) Tarih yazımında Taşnak kongresi ve perde arkası hakkında birbirine tamamen zıt görüşler ortaya atılmasının sebepleri neler olabilir? Bu makalede, karşıt görüşlerin bir değerlendirmesini yapılarak, Taşnak Kongresi’nin perde arkasında yaşananlar, belgeler ışığında açıklığa kavuşturulmaktadır. Sonuç olarak Osmanlı Hükümeti ile Taşnak Partisi arasında görüşme olmadığına dair tezlerin savunulabilir olmadığı ortaya konulmaktadır.