Eskiyi Muhafaza Yeniyi Terviç: Medrese Islahatı Risâlelerinin Dünyası

Öz

Bu makale, II. Meşrutiyet’in ilanından önce yazılmış ilk ve tek müstakil risâle olma özelliğine sahip, Şeyh Ali Efendizâde Hoca Muhyiddin’in Medreselerin Islâhı risâlesi esas alınarak kaleme alınmıştır. 1897 yılında Mısır’da basılan risâle, medrese kökenlilerin/ulemanın (Diyarbekirli Mehmed Faik Efendi ve Vildan Faik Efendi’nin eseri, Aydın Mebusu Mehmed Ubeydullah Efendi, Kazanlı Halim Sabit Efendi, Mehmed Şevketî Efendi) II. Meşrutiyet sonrasında müstakil olarak neşrettikleri risâleleri ile karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Böylece risâlelerde yer alan benzer veya farklı teklif ve tenkitler üzerinde urularak doğrudan medrese kökenli veya medreseyle bir şekilde irtibatı olan yazarların, -risâlelerden çok sonra yayımlanan (1 Ekim 1914) Islah-ı Medâris Nizamnâmesi’ne giden süreçte- konuya vukuflarından mütevellid yaptıkları özeleştirileri gösterilmiştir. Bahsedilen risâlelerden hiçbiri ideal ıslah metni olarak nitelendirilemese de tüm bu risâleler gözönünde bulundurularak ortak, vasıflı bir metin ortaya çıkartılabilir, bu da kısmen 1914 Nizamnamesi’nde görülmektedir.