19. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’da Hanlar: Mekânsal Bir Analiz

Öz

Bu makale, 19. yüzyılın ortalarında Osmanlı İstanbul’unda mevcut han ve bekâr odaları üzerinedir. Çalışma, Evkaf Defterleri arasında yer alan, başkentte kâin toplam 593 han ve bekâr odasına dair kapsamlı bilgiler ihtiva eden iki deftere dayanmaktadır. Bu defterler İstanbul’u 26 kola ayırarak 418’i ‘han’ ismiyle, 175’i ise ‘bekâr odası ya da oda’ ismiyle anılan 593 yapıyı kaydetmişlerdir. Bu iki defterdeki kayıtlar, özellikle hanların İstanbul şehir mekânsal düzlemindeki yerleri ve şehirde yoğunlaştıkları bölgeleri, oda sayıları, vakıf sahipleri ve han ve bekâr odası ayrımı hususlarında çok önemli veriler sunmaktadır. Bir istatistik devletine dönüşen siyasi iktidar tarafından oluşturulmuş olan bu tahrirler 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İstanbul’unun değişimi ve dönüşümü eşiğinde şehiriçi hanlarının en erken tarihli ve kapsamlı bir dökümünü ortaya koyma imkânı sunmaktadır. Makale çerçevesinde defterlerin tanıtımı yapıldıktan sonra, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak hanların yoğunlaştığı bölgeler, belli başlı hanlar, han oda sayısı, han ve bekâr odası farklılıkları gibi mevzular ortaya konulmaya ve hanların bir listesi çıkarılmaya çalışılacaktır.