Oğlu Âli Türlgeldi'nin Kalemiyle Son Osmanlı Mâbyn Başkâtiplerinden Babası Ali Fuat Türkgeldi'nin Hayatı ve Eserleri

Öz

Siyasî ve askerî yapıdan ekonomik ve eğitimsel düzene varıncaya kadar Osmanlı  toplumunun  çeşitli sınıflarından  gelenlerin  düşünce  dünyalarında,  yaşam biçim ve dünya görüşlerinde önemli farklılaşmaların ve değişimlerin yaşandığı 19. yüzyılın, İlber Ortaylı’nın ifadesiyle, Osmanlılar’ın “en uzun asrı” olduğunda şüphe yok. Bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren merkezdeki en önemli gözlemci ve bü- rokrat ailelerinden birinden gelen Ali Fuat Türkgeldi’nin hayatı ve eserleri, bu ma- kalenin asıl konusudur. Dedesi Celâl Bey Tanzimat ricâliyle çalışırken kendisi meş- rutiyetten itibaren imparatorluğun çöküşüne tanıklık etmiştir. Kuvâ-yı Milliyye’yi isyancı (bâğî) ilan eden Hatt-ı Hümâyûn’a açık itirazı ve Damad Ferid’e muhalif tavırlarıyla bilinen Türkgeldi’nin hayatı ve eserleri, Cumhuriyet dönemi elçilerinden oğlu Âli Türkgeldi tarafından kaleme alınmıştır. Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki Türkgeldi Evrakı’nın içindeki çeşitli belgeler kullanılmıştır ve altı varak halinde oğlu tarafından Osmanlıca hazırlanan “tercüme-i hâl”in çevirim yazısı da makalenin son bölümünde verilmiştir.