Bir Osmanlı Coğrafyacısı Erken Modern Dünya ile Meşgul Oluyor: Cihân nümâ’da Katip Çelebi’nin Doğu Asya ve Pasifik Kıyıları Vizyonu

Öz

Bu  makale  onbirinci/onyedinci  yüzyılda  Osmanlı  aydını  Katip  Çelebi’nin kendi çağdaşlarının dünya coğrafyası anlayışlarını nasıl temelden yeniden şekillen- dirmeyi hedef aldığını anlatıyor. Küresel bir coğrafyayı, Avrupalı yazarlar ve harita yapımcıları tarafından keşifler çağında yapılan buluşların ortaya koyduğu yeni bilgileri  bir  araya  toplayarak  okurlarına  aktarmayı  hedeflemiş  olan  bitirilmemiş Cihânnümâ elyazmasının  dikkatli  incelemesi  yoluyla,  dünya  tarihinin  erken  mo- dern döneminde yer alan küresel değişiklikler hakkında Osmanlılar’ın neler bildi- ğini anlamayı hedefliyoruz. Katip Çelebi’nin Japonya, Güneydoğu Asya’nın adaları ve Çin’in içinde bulunduğu Pasifik Okyanusu hakkındaki bölümlerinin içeriklerini parçalara ayırarak, bu yerler hakkında nelerin yazarın dikkatini çektiğini ve Osmanlı okuyucularına bilgi vermek için çeşitli kaynakları nasıl kullandığını belirleyebiliriz. Katip Çelebi hayatının sonuna doğru Avrupa’da yazılmış coğrafî eserlerin daha çok farkına vardıkça, pek çok çağdaşlarının aksine, kalitesiz diye Müslüman çoğrafyacıları giderek daha çok reddetmiş. Hatta yaptığı bu seçim dünyanın uzak bölgeleri hakkında onu yanlış kararlara sevk etmiş olsa da, o bu yorumunda ısrar etti. Ancak, geçen zaman içinde kusurları ortaya çıkmış olsa da, Cihânnümâ, çağdaşı Osmanlı okuyucularına erken modern dönemde meydana gelen dramatik değişikliklerin bazısını anlatmada son derece etkili oldu.