Budapeşte İmamı: Bosna Müslümanları’nı Entegre Etme Girişimi (1909–1911)

Öz

20. yüzyılın ilk yıllarında, Bosna Macaristan’ın büyük-güç statüsü elde etme planlarında giderek daha da önemli bir yer tutuyordu. Macar hükümeti, bu vilayeti Macar Kralliyet Tacı’nın kadim hakkına dayanarak İmparatorluk’a bağlamak istiyor ve Bosna’yı Macar iktisadî nüfuz sahasına dahil ederek tedricen Macar devletinin kontrolü altına almayı hedefliyordu. Bu stratejinin bir parçası olarak, virane haldeki Gül Baba Türbesi’ni camiye ve bir hac yerine çevirmeye, ayrıca şehirde yaşayan ya da ziyarete gelen Türk ve Bosnalı Müslümanlara hizmet etmek üzere birleşmiş bir Müslüman cemaat oluşturmaya karar verdi. Bu cemaate liderlik etmek üzere Türkiye’den bir imam ve Bosna’dan bir müezzin getirilecekti. Teklif edilen caminin ve hac ye-rinin etrafındaki binaların satın alınması ve restore edilmesiyle bir yatılı okul tesis edilebilecek; Türk (Osmanlı) hükümeti, Macar Hükümeti ve Budapeşte Belediyesi tarafından tahsis edilecek burslar aracılığıyla orada en az 30 Türk ve Boşnak öğrenci tahsil görecekti. Bunlar, Macar-Boşnak-Türk entelektüellerden iktisadî ve kültürel ilişkileri geliştirecek tohumlar olacaklardı. Ne var ki, İstanbul’dan getirilen imam Abdüllatif Efendi beklentileri karşılamadı ve Macaristan’da bir Müslüman cemaat oluşturma çabaları boşa çıkarken hükümet de gerekli altyapıyı sağlamaya muktedir olamadı. Böylece, Bosna’nın Macar dünyasıyla dinî ve entelektüel bütünleşmesi gerçekleşememiştir. Macar Meclisi’nin Ocak 1916’da İslam’ı resmî bir din olarak tanıma yönünde aldığı kararsa bu girişimin eldeki tek önemli getirisi olmuştur.