Aykırı Vakıflar: Osmanlıda Fukarâ-yı Müslimîni de Gözeten Gayrimüslim Vakıfları

Öz

(Hıristiyan ve Yahudi) vakfını ele almaktadır. Sayısız gayrimüslim vakfı arasında farklı bir yerde duran “aykırı vakıflar”a, literatürde ilk defa bu çalışma ile ışık tutulmaktadır. Osmanlı döneminde kurulan söz konusu vakıfların beşi hayrî, dokuzu ise ehlî (aile, zürrî) vakıf niteliğindedir. Vakıfların kurucuları şunlardır: Âkile? bt. Harun b. İbrahim (Yahudi), Mansur b. Abdullah (Yahudi), Gâliye bt. Sadun Kallâş (Yahudi), Musa b. Davud b. Yakub (Yahudi), Panayot v. Rafir (Rum), Semha bt. Musa (Yahudi), Benyamin v. Musa (Yahudi), Limon v. Yani (Rum), Halepli Sefer (Ermeni), Sakyas v. Hacader v. Zirek (Ermeni), Anica bt. Radul v. Angili (Rum), Mihail v. Toma (Rum) ve Nikolaki v. Şahin (Rum). Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, tarihsel bir temel oluşturması bakımından gayrimüslimlerin vakıf kurmalarına imkân veren hukuki arka plan ele alınacak, bu vakıfların İslâm ve Osmanlı tarihindeki yeri ve gelişimi retrospektif açıdan incelenecektir. Osmanlıda gayrimüslim vakıflarına hukuki bir zemin kazandıran Şeyhülislâm Ebussuud Efendi’nin görüşleri de bu bağlamda tartışılacaktır. İkinci bölümde on dört vakıf incelenecek, ilgili vakfiye ve belgelerin kopyaları çalışmanın sonunda verilecektir. Bu vakıflarla ilgili ayrıntıların açıklığa kavuşturulması ile, dinî aidiyetleri ne olursa olsun, tebaa arasında var olan geçişkenlik ve vakıf kültürü gibi konular hakkında bir yoruma ulaşılması umulmaktadır.