Zülf-i Yar: Bağdat Kadısı Ali Vehbi Efendi’nin Şeyhülislam Mustafa Hayri Efendi’ye Yazdığı Bir Mektup ve Düşündürdükleri

Öz

Mustafa  Hayri  Efendi’ye  yazdığı 2 Nisan  1914  tarihli  bir  mektup,  hayret  verici samimiyetteki üslubu ve son yılların Osmanlı Tarihi hakkında ifşa ettiği malumat bakımından dikkate değerdir. Mektubun özü, dinin Osmanlı-Arap ilişkilerindeki merkezî rolü ile – Arap vilayetlerinde ortalığı karıştıran bazı yayınların gösterdiği üzere – hükûmetin İmparatorluk merkezinde yaygın olan dinsizlik akımlarına karşı takındığı lâkayt tavrın bu ilişkilere verdiği zarardır. Mektup, (ulema da dâhil olmak üzere) zamanın Osmanlı Türk ricalinin Araplara tepeden bakan tavrına güzel bir örnek teşkil ederek din hakkındaki her türlü histen arınmış ve neredeyse Makyavel- ci yaklaşımlarını gözler önüne sererken tarihin nevi şahsına münhasır tefsiri de bu yazarın şahsında hem maddi bilgilerinin kalitesini hem de entelektüel seviyelerini ortaya koymaktadır.

Anahtar kelimeler: Şeyhülislam Mustafa Hayri Efendi, Bağdat Kadısı Ali Vehbi Efen- di, 1909-1922 Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet, Osmanlı İmparatorluğu’nda din ve dinsizlik, Arap-Türk ilişkiler"