On Altıncı Yüzyıl Mısır'ında Bir İsyanın Anatomisi: Ahmet Paşa'nın Valiliği, İsyanı, Saltanatı ve Osmanlı Emperyal Teşebbüsünün Bir Eleştirisi

Öz

Bu makale Mısır’ın Osmanlı valisi Ahmed Paşa’nın (ölümü 1524) kısa süren valiliği, isyanı, ve saltanatının mikro-tarihsel bir çalışmasıdır. Çalışma isyanın Mısır ve Osmanlı’yı etkileyen içeriğini ve sonuçlarını araştırır. Bu isyan Mısır’ın Mem- lüklülerden  1517’de  alınması sonrasında  etkileri  zaman  içinde  görülen  Osmanlı idari sistemine karşı çıkışı göstermesi açısından önemlidir. Dönemin politik tarihi açısından önemi olmasına rağmen bugüne dek bu isyan on altıncı yüzyıl Osmanlı tarihsel çalışmalarında ele alınmamıştır. Ahmed Paşa’nın isyanı Osmanlı emperyal zihniyetine ve hâkimiyetine karşı bir duruşu temsil eder. Bu duruş Mısır’da Memlük rejimi sonrasında görülen ve devletçe özellikle Mısır bürokrasisinde ve yerel hükü- mette  uygulamaya  sokulan  “Osmanlılaşma”  sorunsalını irdeleyerek  alternatif  bir yönetim biçimini öne sürer. Makalenin amaçlarından biri isyanın politik içeriğini yorumlamaktır. Bu içerik imparatorluğun merkezini periferisine bağlar ve Osmanlı egemenliği altında Mısır’ın sosyo-politik dinamiklerini tekrar gözden geçirmemize yardım eder. Bu makale, devlet tarafından çerçeveleri belirlenmiş hükümet yanlısı anlatıların yanı sıra Mısır’da yazılmış tarih metinlerinin de karşılaştırmalı analizinin yapılması sayesinde isyanla ilgili bilgilerimize nüans getirmektedir. Devlet odaklı anlatılar eskiden Memlük hükmünde olan toprakların Osmanlı yönetimine hızlı ve kusursuz bir şekilde geçtiğini savunmaktadırlar. Bu makalede gösterilmiş olduğu üzere, Ahmed Paşa isyanı ve saltanatı Osmanlı’ya karşı güçlü bir muhalefet sesi, Osmanlı’nın Mısır hâkimiyetine ve Mısır’ın Osmanlılaştırılmasına karşı yapılmış olan ideolojik bir kritiği ve meydan okumayı teşkil eder.