Osmanlı İmparatorluğu’nda Bilimi Çevirmek: Osmanlı Bilim Repertuarlarında “Değişim Özneleri” Olarak Mütercim-Hocalar (1789-1839)

Öz

1789-1839 arası elli yıllık döneme odaklanan bu çalışma, modern bilimin batıdan Osmanlı İmparatorluğu’na aktarılmasında kilit rol oynayan tercümanları ve tercümelerini çeviribilim bakış açısıyla incelemeyi amaçlamaktadır. Tartışmanın somut verilere dayandırılması için seçilen dönemde eğitim amaçlı tercüme edilmiş bilimselteknik eserlerden bir bütünce oluşturulmuştur. Çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri alanda yapılması öngörülen değişiklik ve ilerlemelerin Osmanlı eğitim ve bilim repertuarlarındaki batı odaklı tercüme faaliyetleri ile doğrudan ilgili olduğunu ortaya koymaktadır. III. Selim ve II. Mahmud döneminde askeri kaygılarla açılan ilk sistemli,batı tarzı eğitim kurumları mütercim-hocaları, dil dersleri ve matbaaları ile hem tercüme bürosu hem de tercüman eğitim merkezleri olarak işlev görmüştür. Bu kurumlarda görev yapan mütercim-hocalar Osmanlı kültür repertuarında önemli değişikliklere neden olmuştur. Çalışmada ‘değişim özneleri’ olarak adlandırılan mütercim-hocalar Türkçe’nin bilim dili olarak gelişmesine, dine dayalı geleneksel ilim anlayışının çağdaş bilim anlayışına dönüşmesine katkı sağlamış ve Osmanlı İmparatorluğu’nda bilim repertuarları dışında kalan diğer repertuarlarda ortaya çıkacak epistemolojik kaymalara zemin hazırlamıştır.