Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mülâzemet Sistemi

Öz

Bu çalışmada Osmanlı ilmiye mesleğine giriş için temel şartlardan biri olan mülâzemet sisteminin II. Bayezid döneminde şekillenmiş olduğunu gösteren 906-911 (1501-1506) tarihli bir mülâzemet defteri incelenmektedir. XV. yüzyılın sonlarından itibaren var olduğu bilinmesine rağmen uygulamasının nasıl ve ne şekilde yürütüldüğü meçhul kalan mülâzemet sisteminin, genel olarak XVI. yüzyılın ikinci yarısında Kanuni döneminde Ebussuud Efendi tarafından sistemleştirildiği kabul görmektedir. Mülâzemet hakkında İsmail Hakkı Uzunçarşılı’dan başlayarak birçok araştırmacı konunun farklı yönleriyle ilgili çalışmalar yapmışlarsa da sistemin nasıl gelişip şekillendiği meçhul kalmıştır. Her şeyden önce ilmiye teşkilatında mülâzemetin ne zaman başladığı tespit edilememiştir. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden defter ise mülâzemet sisteminin XVI. yüzyılın hemen başlarında, II. Bayezid zamanında sistemli olarak uygulandığını göstermektedir. Defter, tespit edilen en eski mülâzemet defteri olup bu çalışmada defterdeki kayıtlardan hareketle mülâzemet sisteminin II. Bayezid dönemindeki durumu, verilerin ayrıntılı analizi ile değerlendirilecektir.