Menteşe Bey’in İsmi, Menşe’i ve Menteşeoğulları’nın Vakıflarına Dair

Öz

XIII yüzyılın son çeyreğinden itibaren Antik Karia bölgesinde kurulan beyliğe adını veren Menteşe Bey’in ismi, kökeni ve bölgeye nereden geldikleri hususu üzerinde günümüze kadar yapılan araştırmalardan bir netice çıkmış değildir. Bizanslı tarihçi Pachymeres’in Menderes Türklerinin Osman Gazi’ye yardım ettiklerine dair verdiği bilgi, beyliklerin birbirinden bağımsız oldukları algısından dolayı tam olarak anlaşılamamış, XIV. yüzyılın hemen başında Bizans’ın Anadolu tarafındaki topraklarına hızla yayılmış olan Türklerin eski Tapınakçılara karşı Rodos Adası için verdikleri mücadelenin boyutlarının anlaşılması da mümkün olmamıştır. Elinizdeki çalışma, vakıf belgelerinden hareketle Menteşe Bey’in menşeini Yassıçimen Savaşı’ndan sonra Selçukluların hizmetine giren Harzemlilerin lideri Kayır/Kır Han’a bağlarken, beyliğin kurulduğu bölgeye Sakarya nehri havalisinden geldiğini göstermektedir. Onunla beraber Batı Anadolu’nun fethinde önemli roller üstlenen Sasan Bey hakkında yeni önermeler getirilmesini sağlayacak veriler de değerlendirilmiştir. Kayır Han’ın Menteşe Bey’den başka, isimleri tesbit edilen diğer oğulları vasıtasıyla Batı Anadolu beylikler dünyası ve Osmanlıları şahsında birleştirme ihtimali, Moğol İstilâsı ve Yassıçimen Savaşı’ndan sonra devletlerini yitirmiş olan Harzemli bakıyyelerinin, cihanşümul bir devletin kurulmasında başat rol üstlendiklerini düşündürür. Kayır Han’ın baba isminin Nu’man oluşu ise, sadece Karesioğulları’nın değil, beylikler dünyasını teşkil eden yönetici zümrenin büyük çoğunluğunun Danişmendliler ile olan bağlantısını da akla getirmektedir. Çalışma bu yönüyle Batı Anadolu’nun Türkleşmesine yeni bir çerçeve çizme çabasının ilk adımı olarak ele alınmalıdır.