Çöküşten Dönüşüme: Osmanlı Tarihinde Yeni Bir Paradigma Üzerine Düşünceler

Öz

Bu makale, Osmanlı araştırmaları alanında yeni ortaya çıkmış bir paradigma olarak “dönüşüm” kavramını ele almaktadır. Öncelikle, 20. yüzyılın son otuz yılında ortaya konan 16 ve 18. yüzyıl Osmanlı araştırmalarında geniş çapta yer bulan gerileme teorilerinin eleştirisi yapıldı. İkinci olarak ise son yirmi yılda yayımlanan pek çok makale ve kitapta 19. yüzyılın, dönüşümün yeni bir altın çağı olarak nitelendirilmesi mercek altına alındı. Bu makale mevcut paradigmanın özgünlüğünü, yaygın ancak basmakalıp temalar bağlamında sorguladıktan sonra paradigmanın kullanışlılığını meydan okuma ve imkanlar çerçevesinde ölçmeye çalışmaktadır. Bu paradigmada, dönüşümcülük gerilemecilikten kapsamlı bir analiz sunamadığı sebebiyle ayrışıyorsa da, kullanmaktan kaçındığını iddia etmesine rağmen ona bağımlı olduğu iki baskın özelliğini de taklit eder: -müessese tarihinin kadir-i mutlaklığı ve adını dahi anmadığı bir modernizm kuramı-. Kısacası bu yeni beyan, bir paradigma dönüşümü iddiasının cazibesini kullanarak eski tarih yazımını yeniden üretmektedir.