Abdülhamit Zehravi ve Düşüncesini Yeniden Düşünmek: Bir Arap Milliyetçisinin Osmanlı Siyasetçisi Olarak Entelektüel Portresi

Öz

Bir Osmanlı-Arap milletvekili olan Abdülhamid Zehravi, genellikle yalnızca Arap milliyetçiliği bakış açısından araştırılmıştır. Ancak Zehravi Osmanlı İmparatorluğu’nun getirdiği emperyal yapıyı takdir ediyor ve Batı istilasına karşı durabilmenin yegane yolunun ‘güç olmak’tan geçtiğini düşünüyordu. Zehravi bireye değil milletlere dayanan Osmanlı politik birliğini (ittihad-ı anasır) destekledi. Bu arzulanan poli-tik birlik hedefine ulaşmak için etnik-dini çatışmalara yol açmadan politika eğitimi-ne olan ihtiyaca dikkat çekmiştir. Zehravi’nin elitist mentalitesi gerektiğinde disiplinizasyon yöntemlerini kullanma-ya ve “cahil” halklar ya da “barbar” Arap göçmenlerini aydınlatmaya itmiştir. Teorik alanda Zehravi’nin her ne kadar katkısı varsa da siyaset alanında pek de gerçekçi ve pragmatik bir çözüm sunamamıştır; cemaatlerden oluşan Osmanlı milleti düşüncesi, birey üzerine kurulmuş olan o zamanki Osmanlı anayasacılık sistemiyle uyuşmamaktadır. Osmanlı entelektüel tarihi açısından bakıldığında Zehravi ile döneminin Arap olmayan diğer Osmanlı entelektüelleri arasında pek çok ortak yön bulunmaktadır.