Osmanlı Nizāmiye Mahkemelerinde Şer‘ī Hakimler (1864-1908)

Öz

1860’lar yıllarında kurulan Osmanlı Nizāmiye mahkeme sisteminin önemli özelliklerinden birisi, İmparatorluğun birçok yerinde şer’iye mahkemesi hakimlerinin aynı anda Nizāmiye mahkemelerinde de hakimlik yapmış olmalarıydı. Ayrıca, birçok ilmi- ye mensupları Adliye Nezāreti tarafından Nizāmiye hakimleri olarak atanıyorlardı. Bu makale, Osmanlı arşiv kaynaklarına dayanarak Nizāmiye mahkemelerinde ulemānın devam eden varlığını inceler. İlmiye mensuplarının hukuk hakimi olarak hizmet ver- mesi genellikle kabul görürken, kazā nāiblerinin ceza davalarını görmeleri bazen so-runlu görülüyordu. Bununla birlikte, devletin mali sıkıntısı ve nitelikli personel yetersizliği, Adliye Nezāreti’nin kazā mahkemelerine bağımsız ceza hakimleri atamasına imkan bırakmamıştır. Ulemā ise Nizāmiye mahkemelerindeki yerlerini korumak için yeni sisteme adapte olmak zorunda kaldı. Ulemānın reform çabaları, kaynakları sınırlı olan Osmanlı devletinde Nizāmiye mahkeme sisteminin işlemesini sağlamıştır.