Kıbrıs Celvetiliğinde Unutulmuş Bir Mirasın Yeniden Hatırlanışı: Magosa Kutup Osman Efendi Türbe ve Dergâhının İnşa ve İhyası
Anahtar Kelimeler:
Kıbrıs- Kutup Osman Efendi Tekkesi- Osmanlı Mirası- Kıbrıs’ta Türk Kültürü- 19. Yüzyıl Kıbrıs’ta Osmanlı MimarlığıÖz
Bu makalede bugün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Magosa sur dışında bulunan Kutup Osman Efendi Dergâhına ilişkin mevcut arşiv belgeleri, gravür, haritalar ve yakın dönem araştırmaları değerlendirilerek dergâhın tarihsel süreçte geçirdiği değişiklikler belirlenmeye, mevcut araştırmalarda yer almayan 19. yüzyıl öncesi dergâhı hakkında tespitler yapılmaya çalışılmıştır. Osmanlı coğrafyasının muhtelif bölgelerine gönderdiği ve aralarında İsmail Hakkı Bursevi’nin de olduğu 150 kadar halifesi ile 17. yüzyıl Celvetiliği’nin dikkat çeken simalarından biri olan Atpazarî Osman Fazlı Efendi (1632-1691) İstanbul siyasi hayatında önemli bir yer edinmiş ve zaman zaman siyasete müdahaleleri dolayısıyla da sürgün edilerek son sürgün yeri olan Magosa’da 1691 yılında vefat etmişti. Magosa kalesi sur dışında bulunan Osmanlı Mezarlığı gerisine defnedilen Celvetiliğin bu önemli simasının zamanla kaybolan kabri yine bir Celveti olan saray kapıcıbaşılarından ve Kıbrıs’a muhassıl olarak atanan Seyyid Mehmet Ağa tarafından 19. yüzyıl başlarında bulunarak kendisi için bir türbe yapılmıştır. Seyyid Mehmet Ağa’nın yaptırdığı Kutup Osman Efendi Türbesinden vakfiyelerinde söz edilmiş olmasına rağmen bitişiğinde bulunan mescidin bina edildiği belirtilmemiş, daha önceden aynı yerde bir tekke/dergâh olduğundan da söz edilmemiştir. Çalışma, türbe ve etrafındaki yapılar topluluğunun tarihteki izlerini sürmekte ve Kıbrıs’ın fethinden itibaren geçirdiği değişimi incelerken yüzlerce yılda oluşmuş olan arkeolojik/kültürel katmanların çözümlemesini yapmakta Hristiyan kutsal mekânlarının İslâmlaştırılması ve dönüşümü sonucu ortaya çıkan yeni kültürel mekânları incelemektedir.
