Osmanlı Taşra Bürokrasisinin Kaynaklarından Eyâlet Timar Ruznamçe Defterleri

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik döneminde timar tevcih muameleleri ile ilgili olarak İstanbul’da Defterhâne-i Âmire tarafından tanzim edilen timar ruznamçe defterlerinin eyâlet merkezlerindeki timar defterdarlıklarınca tutulan muadilleri de bulunmakta olup bunlar “eyâlet timar ruznamçe defterleri” olarak isimlendirilebilir. Bu defterlerde beylerbeyilerin kendi beratları ile tevcih ettikleri tezkiresiz timarların kayıtlarının yanı sıra İstanbul’a gönderilerek Dîvân-ı Hümâyûn’a arz edilen tezkirelerin suretleri de bulunmaktadır. Bu sebeple bu defterler taşra ve merkez arasında yürütülen bürokratik muamelât hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Söz konusu defterler üzerinde şimdiye kadar detaylı bir inceleme yapılmamıştır. Bu yazıda XVI. ve XVII. yüzyıla ait eyâlet ruznamçelerinde kayıtlı olan tezkirelerden bazıları ile bunların İstanbul’da bulunan timar ruznamçelerindeki suretleri eşleştirilip birbirleri ile mukayese edilerek defter tutma usulü ve bu bağlamda İstanbul’daki ve beylerbeyilik merkezlerindeki timar tevcih muameleleri üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ayrıca Osmanlı Arşivi’nde bulunan bu tür defterlerden tesbit edilebilenler de tanıtılmıştır.