Dersaâdet ve Bilâd-ı Şâm’da Asırlarca Etkin Bir Şeyh Ailesi Kurucusu: Atinalı Celâl Ali Dede ve İlişkiler Ağı

Öz

Mevlevî tabakât literatüründe Celâl Ali Dede (ö. 1110/1699), Mevlevîlik tarihi boyunca ender rastlanan niteliklere sahip bir postnişin olarak öne çıkarılmasına rağmen onun herhangi bir akademik yayına konu edilmediği görülmektedir. Bu makalenin amacı Trablusşam Mevlevihanesi postnişini Celâl Ali Dede’nin Atina’da başlayıp Trablusşam’da nihayet bulan hayatını belirginleştirerek sosyal ve entelektüel bağlamda ilişkiler ağını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda “iç ilişkileri” başlığı altında arşiv vesikalarının da yardımıyla soy irtibatlarına odaklanılmış ve Celâl Ali Dede’nin dört oğluyla beraber çok sayıda ahfâdının meşihat görevinde bulunduğu tespit edilmiştir. Böylelikle onun, farklı coğrafyalarda muhtelif mevlevihanelerin meşihat makamına kadar yükselen nesliyle uzun zamanlı büyük bir şeyh ailesinin kurucusu olduğu anlaşılmıştır. Celâl Ali Dede neslinin, İstanbul Mevlevihaneleri meşihat makamındaki iki asra yakın etkinliklerinden ayrı olarak özellikle 17. yüzyıldan 20. yüzyılın sonlarına kadar Trablusşam Mevlevihanesi’nin post makamında görev aldıkları ilk kez bu çalışmayla ortaya çıkarılmıştır. “Dış ilişkiler” başlığı altında, nesebî bağlantıları dışında kalan münasebetlerini tespit sadedinde Celâl Ali Dede’nin Konya, Kudüs, Kahire, İstanbul ve Trablusşam’da irtibat ve dostluk kurduğu âlimler ve siyasîler belirlenmeye çalışılmıştır. Tespit edilen ilişkiler ağı görsel olarak sunulmuştur.