Girit Toprak Rejimini Aydınlatmak: Minkārîzâde Yahyâ’nın Fetvalarından İçgörüler

Öz

Köprülüler Devri’nde (1656–1683) kuzey sınırları haricinde tek askeri sefer 1669 yılında teslim olan Girit’teki Kandiye’ye yönelik gerçekleştirilmiştir. 1670 yılında hazırlanan kânûnnâme ile birlikte Girit adası toprakları Osmanlı İmparatorluğu’nda yaygın olan mîrî arazi olarak değil de harâcî olarak belirlenmiştir. Adada uygulanan ve istisnai gibi duran bu durum çeşitli tarihçiler tarafından incelenmiş olsa da, bu konu 1662–1674 yılları arasında şeyhülislamlık yapmış olan Minkārîzâde Yahyâ’nın fetvaları ışığında ele alınmamıştır. Bu makale, literatürdeki bu boşluğu doldurmak amacıyla Girit’in 1669 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından nihai olarak fethedilmesinin ardından adada uygulanmaya başlanan toprak rejimini, Minkārîzâde Yahyâ’nın fetvalarını inceleyerek yeniden kavramsallaştırmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, makalenin iki temel hedefi vardır. Bunlardan ilki, Girit ile ilgili fetvaların genellikle Menteşzâde Abdurrahîm’e (ö. 1716) atfedilenlerinin Minkārîzâde’ye ait olduğunu tespit etmek; ikincisi ise Girit’te uygulanan toprak rejimini 17. yüzyılda şeriatın Osmanlı kanununa üstün gelip gelmediği sorusu etrafında incelenen mevcut literatürdeki yerinden alarak, “mülk sahiplerinin ölümü” olarak bilinen tarihsel tartışmanın merkezine taşımaktır.