Kanûnî’nin Son Seferini Konu Alan Bazı Tasvirlerdeki Sembolik Dil Üzerine

Öz

Ahmed Refik’in Lale Devri tanımlamasını yaygınlaştırdığından bu yana Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadaret dönemi (1718-1730), XVIII. yüzyıl Osmanlı modernleşmesinin başlangıcı olarak kabul edildi. Oluşan paradigmaya karşı zamanla bu devrin Batılılaşma olup olmadığı konusunda ciddi itirazlar ortaya çıktı ve Lale Devri tabiri bizatihi bu açılardan sorgulandı. Aslında Osmanlı Klasik Çağı kavramı içinde üçüncü bir dönüşümü belirleyen XVIII. yüzyılın bütünlüğü içinde Lale Devri olarak adlandırılan bu  kısa  dönem,  bazı  yeni uygulama  ve  fikriyatıyla  farklılığını korudu. Yapılan değerlendirmelerin 1730 isyanının gölgesinde kalmış olması da ayrı bir mesele olarak zuhur etti. Her şeye rağmen XVIII. yüzyılın bir Osmanlı ön modernleşmesi olarak anlaşılması kapsamı içinde söz konusu devreyi bir anlama oturt- manın mümkün olup olamayacağını tartışan bu makale, değişik vakıaların tesbitiyle bağlantılı olarak oluşan “yeni zihniyeti” birbirinin içinden çıkan oyuncaklar örneği gibi kademelendirme denemesi yapmaktadır. Osmanlı Batılılaşma macerasında temel teşkil eden, 1718’de başlatılan ve 1730’da kesilmediği açık olan bu dönemin başlangıcının 300. yıldönümü münasebetiyle kaleme alınan bu değerlendirme yazısında Lale Devri kavramının yeniden düşünülmesi, vakıaya matuf olaylar örgüsünün bu amaca yönelik olarak tesbiti fikri desteklenmektedir. Bunun yanı sıra Patrona isyanının XVII. yüzyıldan beri süregelen buhranın bir patlaması olmadığı, daha küçük ölçekte kendiliğinden gelişen siyasi rekabete dayalı münferit bir nitelik taşıdığı da ileri sürülmektedir.