Osmanlı Çeviri Tarihinde Uzlaşmaya Yönelik Bir Strateji Olarak Muhavere

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılın sonuna tarihlenen Tanzimat Dönemi, toplumda modernleşme çabalarının yoğunlaştığı dönemdir. Modernleşme bağlamında çeviri etkinliği Osmanlı edebiyat ve kültür çoğuldizgesinin merkezine yerleşmiş ve çevirmenler tarafından benimsenen farklı stratejilerle şekillendirici bir rol oynamıştır. Bu dönemde Batı’da din ile bilim arasında bir çatışma olduğuna dair gündeme gelen ve “çatışma tezi” olarak bilinen savın yankıları ise günümüze değin sürmüştür. Söz konusu tezi destekleyen başlıca eserlerden biri John William Draper’ın 1875 yılında basılmış olan History of the Conflict between Religion and Science başlıklı kitabıdır. Bu eser Ahmed Midhat Efendi’nin Nizâ-ı İlm ü Din – İslam ve Ulûm başlıklı çevirisiyle Osmanlı Türkçesine kazandırılmıştır. Bu makalenin amacı, Ahmed Midhat Efendi’nin ilgili eseri çevirirken muhavere stratejisini neden ve nasıl kullandığını Osmanlı çeviri tarihi çerçevesinde anlamak ve yorumlamak, böylece çevirmenin Osmanlı edebiyat ve kültür çoğuldizgesi bağlamında “belagatlı bir arabulucu” olarak oynadığı rolün önemine (yeniden) tanıklık etmektir.