Osmanlı İmparatorluğu’nda Tıbb-ı Cedid’i Kim “Yasakladı”?

Öz

Sultan II. Muṣṭafā, 1703 yılında tıpta yeni ilaçların kullanımı ve olası zararları hakkında bir ferman yayınlayarak hekim ve cerrahların incelenmesini ve ehil olmayan hekimlerin dükkanlarının kapatılmasını emretmişti. Birçok tarihçi, bugüne kadar, bu belgenin aslı yerine yayınlanmış bir transkripsiyonuna başvurmuştur; fakat, bu versiyonda belgenin tarihi hatalı bir şekilde II. Muṣṭafā’nın halefi olan III. Aḥmed’in saltanatına tarihlendirilmiştir. Bu yanılgı, kaçınılmaz olarak, belgenin asıl ilan edildiği bağlamın yanlış değerlendirilmesine yol açmıştır. Dahası, bazı araştırmacılar fermanın yeni ilaçlara ilişkin şüpheci ve olumsuz tonunu Osmanlı İmparatorluğu’nda yeni tıbbın (ṭıbb-ı cedīd) topyekûn yasaklandığı şeklinde yorumlamıştır. Bu makalede, ikincil literatürdeki tarihlendirme hatasının izini sürerek, önceki arşivsel çıkarımları yeniden değerlendirmeyi amaçlıyorum. Ayrıca, herhangi bir tıbbî anlayışın takipçilerine yönelik sistematik bir baskı olduğunu destekleyecek bir kanıt bulunmadığını savunarak, dükkânda hizmet sunan hekimin hem bir sağlık uzmanı hem de bir esnaf olarak pazardaki ikili rolünü göstermek amacıyla hekim dükkânını on sekizinci yüzyıl sosyo-ekonomik bağlamına yerleştiriyorum.