Bir Mirasın Gölgesinde Velâ Tartışması: Müzellef Ahmed Efendi’nin Terekesi ve Ganîzâde Mehmed Nâdirî’nin Şeyhülislâma Mektubu

Öz

Bu makale 9./15. yüzyılın ikinci yarısından 11./17. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı âlimleri arasında en çok tartışılan konulardan biri olan âzatlı köle üzerin- deki velâ hakkı ile ilgilidir. Anne ve babasının her ikisinin de köle olmaları halinde âzatlı kölenin eski efendisi ve yakınlarına ona mirasçı olma hakkı veren bu hak İslâm âlimleri tarafından ittifakla kabul edilmiş olmasına rağmen annesi aslen hür olan âzatlı köle üzerindeki velâ hakkı âlimler arasında tartışmalıdır. Edirne Taşlık Medresesi müderrisi Müzellef Ahmed Efendi vefat ettiğinde ardında büyük bir miras bırakmıştı. Hiç mirasçısı bulunmadığı için beytülmâl emini bütün mirasa  hazine  adına  el  koymuştu.  Ancak  sabık  Rumeli  kadıaskeri  Ganîzâde  Meh- med Nâdirî Efendi, Ahmed Efendi ile aralarındaki velâ bağına istinâden mirası talep etti. Fakat bu konuda muhalif görüşü benimseyen şeyhülislâm Yahyâ Efendi ise velâ hakkını kabul etmeyen bir fetva verdi. Bunun üzerine Ganîzâde, fetvayı sert şekilde eleştiren bir mektup yazdı. Burada mektubun ve sicillerdeki tereke kaydının tenkitli neşrini hazırladık. Bu bel- geler Osmanlı hukuk teorisi ve uygulamasının yapısı ve tabiatını aydınlatıcı bir ma- hiyettedir. Ayrıca birbirinden bağımsız bu iki metin arasında ilişki kurarak ve bazı tarihî kaynaklarda aktarılan bilgileri bir araya getirerek yukarıda zikredilen tartışma- nın arka planını ortaya koymaya çalıştık.