Akl-ı Selîme Rehberlik Etme: Klasik Dönem Sonrasında Ebussuud’un Tefsir’i ve Kur’an’ın Belâğî Tefsiri

Öz

En kapsayıcı yönüyle bu makalenin amacı, genellikle çağdaş tefsir araştırmalarında ihmal edilen klasik dönem sonrası tefsirini incelemek ve bu aşamada şekillenen tefsir gele- neğinin iç dünyasını kavramaya çalışmaktır. Bu sebeple makale, çeşitli kaynaklarda belâğî yorumlama özelliğiyle Zemahşerî ve Beydâvî’nin tefsir eserleriyle aynı seviyede değerlen- dirilerek büyük bir övgüye layık görülen Ebussuud’un (ö. 982/1574) İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm (Kitâb-ı Kerîm’in Üstün Anlam İncelikleri Konusunda Akl-ı Selîm’e Rehberlik Yapma) adlı Kur’an tefsiri üzerinde yoğunlaşmaktadır.  Temelde bu çalışma, İrşâd’ın hem kendi metnini ve hem ortaya çıktığı bağlamı incelemekte, özellikle belâğat ve Kur’an tefsirinin kesiştiği noktada Ebussuud gibi onaltıncı yüzyıl Osmanlı ulemasının tefsir alanındaki meselelerinin şekillenmesinde rol oynayan entelektüel tartışmaları ve fikir alışverişlerini ele almaktadır.  Temsil ve onun bir türü olarak istiare, çalışmamızın metin ve bağlam incelemesinde temel malzemeyi oluşturmaktadır. Konuyla ilgili İrşâdü’l-akli’s- selîm’den getirilen ve Ebussuud Efendi’nin bir tefsir aracı veya üslubu olarak temsili, nasıl temellendirip uyguladığını gösteren örnekler, titizlikle incelenerek önceki tefsirlerle muka- yesesi yapılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma, bir klasik dönem sonrası tefsiri olarak İrşâd’ın temel özelliklerini yansıtmakta ve tefsirin 16. Yüzyıl Osmanlı entelektüel dünyasındaki fikri ve siyasi önemiyle ilgili bazı gözlemler ve tespitler içermektedir.