Barbaros Vakfiyesi Barbaros Vakfiyesine Karşı: Uydurulmuş ve Gerçek İki Vakfiye Üzerine Belgesel Bir İnceleme

Öz

Barbaros Hayreddin Paşa Osmanlı denizcilik tarihinin en önemli aktörlerinden biridir. Paşa’nın Akdeniz’deki şöhreti askeri alanda hak edilmiş ve güçlü konumu dolayısıyladır. Beşiktaş’ta kurmuş olduğu vakfa dair bilgilerse, korsanlık geçmişi ve deniz savaşlarındaki kahraman profili dışında Barbaros’un farklı bir yönüne dair önemli ayrıntılar barındırır. Paşa’ya atfedilen 1534 tarihli ve günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde kayıtlı bir vakfiye vardır. Ancak, Barbaros Vakfı’nı bütünüyle yansıtmadığı açık olan bu vakfiyenin örttüğü bir gerçeklik de söz konusudur. Şöyle ki, bu vakfiyenin neden olduğu bir sonuç olarak vakfın kuruluşu, fonksiyonları, kapsamı gibi konular anlaşılmak şöyle dursun tam bir bilmece hâlesi ile örülüdür. Diğer taraftan, Osmanlı Arşivi’nde Paşa’nın vefatından iki yıl sonrasına ait ikinci bir vakfiyesi bulunmaktadır. İlk vakfiye sadece İstanbul’daki vakıf ve akârları kapsamaktayken, üzerinde şimdiye kadar herhangi bir inceleme bulunmayan 1548 tarihli bu ikinci vakfiye, birinciyi belli ölçüde takviye etmesinin yanı sıra vakfın Midilli boyutunu da yansıtan zeyl vakfiyedir. Dolayısıyla bu ikinci vakfiyenin Barbaros Vakfı’na dair literatürde eksik kalan parçaları tamamlayan ve ilk fakat kritik düzeyde tahrif edilmiş vakfiyenin örttüğü noktaları açığa çıkaran bir içeriğe sahip olduğu söylenebilir. Daha ötesi, verdiği yeni bilgilerin yanı sıra, ilk vakfiyenin aslına uygunluk derecesini de oldukça zayıf gösterecek deliller sunmaktadır. Bu çalışma, Barbaros Hayreddin Paşa Vakfı’nın bütüncül bir resmini ortaya koymayı ve bunu yaparken de şimdiye kadar farkedilmemiş ya da dikkate alınmamış olan ikinci vakfiyeyi literatüre kazandırmayı amaçlamaktadır. Paşa’nın hayatı hakkında kısa bir değerlendirme yapıldıktan sonra, mevcut vakfiyeler birlikte ele alınarak vakfın özgün yapısı tespit edilmeye çalışılacak ve birinci vakfiye, aslına uygunluk yönünden kritik edilecektir. Çalışmanın sonunda her iki vakfiyenin içeriği metin ve tabloya dönüştürülerek ek olarak verilmiştir.